สุภาษิต คำพังเพย สำนวนไทย
กงกำกงเกวียน
ใช้เป็นคำอุปมาหมายความว่า เวรสนองเวร, กรรมสนองกรรม, เช่น ทำแกเขาอย่างไร
ตนหรือลูกหลานก็อาจจะถูกทำในทำนองเดียวกันอย่างนั้นบ้าง เป็นกลกำกงเกวียน
กรวดน้ำคว่ำกะลา, กรวดน้ำคว่ำขัน
ตัดขาดไม่ขอเกี่ยวข้องด้วย
กระดังงาลนไฟ
หญิงที่เคยแต่งงานหรือผ่านผู้ชายมาแล้ว ย่อมรู้จักชั้นเชิงทางปรนนิบัติและเอาอกเอาใจ
ผู้ชายได้ดีกว่าหญิงที่ยังไม่ได้แต่งงาน
กระดี่ได้น้ำ
ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการดีอกดีใจจนตัวสั่น เช่น เขาดีใจเหมือนกระดี่ได้น้ำ
กระต่ายขาเดียว, กระต่ายสามขา
ยืนกรานไม่ยอมรับ
กระต่ายตื่นตูม
ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้ก่อน
กระต่ายหมายจันทร์
ผู้ชายหมายปองผู้หญิงที่มีฐานะดีกว่า
กำขี้ดีกว่ากำตด
ได้บ้างดีกว่าไม่ได้อะไรเลย
2
กินน้ำไต้ศอก
จำต้องยอมเป็นรองเขา, ไม่เทียมหน้าเทียมตาเท่า, (มักหมายถึงเมียน้อยที่ต้องยอมล
ให้แก่เมียหลวง)
กาคาบพริก
ลักษณะคนผิวดำแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าแดง
กินบนเรือน ขี้บนหลังคา
คนเนรคุณ
กินปูนร้อนท้อง
ทำอาการมีพิรุธเอง, แสดงอาการเดือดร้อนขึ้นเอง
เกลือเป็นหนอน, ไส้เป็นหนอน
ญาติมิตร สามาภรรยา บุตรธิดา เพื่อนร่วมงาน หรือคนในบ้านคิดคดทรยศ
ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่
ต่างฝ่ายต่างรู้ความลับของกันและกัน
ขนทรายเข้าวัด
หาประโยชน์ให้ส่วนรวม
ขมิ้นกับปูน
ชอบวิวาทกันอยู่เสมอเมื่ออยู่ใกล้กัน, ไม่ถูกกัน
ข่มเขาโคขืน
บังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการ เช่น จะจัดแจงแต่งตามอารมณ์ให้กินหญ้าเรา
เหมือนข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า
ขว้างงูไม่พ้นคอ
ทำอะไรแล้วผลร้ายกลับมาสู่ตัว ขวานผ่าซาก โผงผางไม่เกรงใจใคร (ใช้แก่กริยาพูด)
3
ขิงก็รา ข่าก็แรง
ต่างก็จัดจ้านพอ ๆ กัน, ต่างก็มีอารมณ์ร้อนพอ ๆ กัน, ต่างไม่ยอมลดละกัน
ขี้แพ้ชวนตี
แพ้ตามกติกาแล้วยังไม่ยอมรับว่าแพ้จะเอาชนะด้วยกำลัง, แพ้แล้วพาล'
ขุนไม่ขึ้น, ขุนไม่เชื่อง
เลี้ยงไม่เชื่องมีแต่เนรคุณ
เขียนเสือให้วัวกลัว
ทำอย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียขวัญหรือเกรงขาม
ไข่ในหิน
ของที่ต้องระมัดระวังทะนุถนอมอย่างยิ่ง
คงเส้นคงวา
เสมอต้นเสมอปลาย
คดในข้องอ ในกระดูก
มีสันดานคดโกง
คว่ำบาตร
ไม่ยอมคบค้าสมาคมด้วย, เดิมหมายถึงสังฆกรรมที่พระสงฆ์ประกาศลงโทษคฤหัสถ์ผู้
ประทุษร้ายต่อศาสนาด้วยการไม่คบ ไม่รับบิณฑบาต เป็นต้น
คางคกขึ้นวอ
คนที่มีฐานะต่ำต้อย พอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
4
จระเข้ขวางคลอง
ผู้ที่ชอบกันท่าหรือขัดขวางไม่ให้ผู้อื่นทำการอย่างใดอย่างหนึ่งได้สะดวก เหมือนจระเข้ที่
ขึ้นมาขวางคลองทำให้เรือผ่านไปผ่านมาไม่สะดวก
จับปลาสองมือ
หมายจะเอาให้ได้ทั้ง 2 อย่าง, เสี่ยงทำการพร้อม ๆ กัน ซึ่งอาจไม่สำเร็จทั้ง 2 อย่าง
จับปูใส่กระด้ง
ยากที่จะทำให้อยู่นิ่ง ๆ ได้
จับแพะชนแกะ
ทำอย่างขอไปที ไม่ได้อย่างนี้ก็เอาอย่างนั้นเข้าแทนเพื่อให้ลุล่วงก็ไป
ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน
นำศัตรูเข้าบ้าน
ชักใบให้เรือเสีย
พูดหรือทำขวาง ๆ ให้การสนทนาหรือการงานเขวออกนอกเรื่องไป
เด็กอมมือ
ผู้ไม่รู้ประสีประสา
ดินพอกหางหมู
ที่คั่งค้างค้างพูนขึ้นเรื่อย ๆ
เด็กเมื่อวานซืน
คำกล่าวเชิงดูหมิ่นหรือเชิงสั่งสอนว่า มีความรู้หรือประสบการณ์น้อย
เด็ดบัวไม่ไว้ใย
ตัดขาด, ตัดญาติขาดมิตรกันเด็ดขาด, มักใช้คู่กับ เด็ดดอกไม่ไว้ขั้ว เด็ดบัวไม่ไว้ใย
5
ตบตา
หลอกหรือลวงให้ให้เข้าใจผิด
ตบมือข้างเดียวไม่ดัง
ทำอะไรฝ่ายเดียวไม่เกิดผล
ตบหัวลูบหลัง
ทำหรือพูดให้กระทบกระเทือนใจในตอนแรกแล้วกลับทำ หรือพูดเป็นการปลอบใจใน
ตอนหลัง
ตัดหางปล่อยวัด
ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง ไม่เอาเป็นธุระอีกต่อไป
ตาลีตาเหลือก
อาการรีบร้อนลนลาน, ตื่นกลัว
ถวายหัว
ยอมเสี่ยงชีวิตเพื่อชาติ, เอาชีวิตเป็นประกัน, ทำจนสุดความสามารถ, ยอมสู้ตาย
ถ่านไฟเก่า
ชายหญิงที่เคยรักใคร่หรือเคยได้เสียกันมาก่อน แม้เลิกร้างกันไปเมื่อมาพบกันใหม่
ย่อมรักใคร่หรือปลงใจกันได้ง่ายขึ้น
ถอนหงอก
ไม่นับถือเป็นผู้ใหญ่, พูดว่าให้เสียผู้ใหญ่
ถอดเขี้ยวถอดเล็บ
ละพยศ, ละความดุหรือร้ายกาจ, เลิกแสดงฤทธิ์แสดงอำนาจอีกต่อไป
ถอยหลังเข้าคลอง
หวนกลับไปหาแบบเดิม
6
ทองแผ่นเดียวกัน
เกี่ยวดองกันโดยการแต่งงาน
ทองไม่รู้ร้อน
เฉยเมย, ไม่กระตือรือร้น, ไม่สะดุ้งสะเทือน
ท่าดีทีเหลว
มีท่าทางดี แต่ทำอะไรไม่ได้เรื่อง
ทำนาบนหลังคน
หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น
ทำบุญเอาหน้า
ทำบุญอวดผู้อื่น ไม่ใช่ทำด้วย
นกต่อ
คนที่ทำหน้าที่ติดต่อหรือชักจูงหลอกล่อคนอื่นให้หลงเชื่อ (ใช้ในทางไม่ดี)
นายว่าขี้ข้าพลอย
พลอยพูดผสมโรงติเตียนผู้อื่นตามนายไปด้วย
น้ำขึ้นให้รีบตัก
มีโอกาสดีควรรีบทำ
น้ำบ่อน้อย
น้ำลาย
น้ำลดตอผุด
เมื่อหมดอำนาจความชั่วที่ทำไว้ก็ปรากฏ
7
บนบานศาลกล่าว
ขอร้องให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยเหลือ
บอกเล่าเก้าสิบ
บอกกล่าวให้รู้
บ่างช่างยุ
คนที่ชอบส่อเสียดยุยงให้เขาแตกกัน
บุกป่าฝ่าดง
พยายามต่อสู้อุปสรรคต่าง ๆ
ปลาข้องเดียวกัน
คนที่อยู่ร่วมกันหรือเป็นพวกเดียวกัน
ปลาหมอแถกเหงือก
กระเสือกกระสนดิ้นรน
ปากปลาร้า
ชอบพูดคำหยาบ
ปิดทองพระ
ทำความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่องเพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า
ปิดประตูตีแมว
รังแกคนไม่มีทางสู้ไม่มีทางหนีรอดไปได้
ผ่อนหนักเป็นเบา
ลดความรุนแรง, ลดหย่อนลง
8
ผักชีโรยหน้า
การทำความดีเพียงผิวเผิน
ผ้าขี้ริ้วห่อทอง
คนมั่งมีแต่แต่งตัวซอมซ่อ
ฝนตกไม่ทั่วฟ้า
ให้หรือแจกจ่ายอะไรไม่ทั่วถึงกัน
ฝนทั่งให้เป็นเข็ม
เพียรพยายามสุดความสามารถจนกว่าจะสำเร็จผล
ฝากผีฝากไข้
ขอยึดเป็นที่พึ่งจนวันตาย
พูดเป็นนัย
พูดอ้อม ๆ โดยไม่บอกเรื่องราวตรง ๆ
พุ่งหอกเข้ารก
ทำพอให้เสร็จไปโดยไม่มีเป้าหมายหรือโดยไม่คำนึงว่าใครจะเดือดร้อน
ฟังไม่ได้ศัพท์ จับไปกระเดียด
ฟังไม่ได้ความแจ่มชัด แล้วเอาไปพูดต่อหรือทำผิด ๆ พลาด ๆ
ม้าดีดกระโหลก
มีกิริยากระโดกกระเดกลุกลนหรือไม่เรียบร้อย (มักใช้แก่ผู้หญิง)
มีหน้ามีตา
มีคนนับถือ, มีเกียรติ, ได้รับความยกย่อง
9
แม่สื่อแม่ชัก ไม่ได้เจ้าตัว เอาวัวพันหลัก
หญิงที่ไปติดต่อระหว่างชายหญิงแต่ไม่สำเร็จในที่สุดก็ตกเป็นภรรยาของชายนั้นแทน
ไม่ใช่ขี้ไก่
ไม่เลว, มีอะไรดีเหมือนกัน ดูหมิ่นไม่ได้
ไม่มีเงาหัว
เป็นลางว่าจะตายร้าย
ไม้ใกล้ฝั่ง
แก่ใกล้จะตาย
ไมเ้ บื่อไมเ้ มา
ไม่ลงรอยกัน, ขัดแย้งเป็นประจำ
ยกตนข่มท่าน
ยกย่องตัวเองและข่มผู้อื่น, พูดทับถมผู้อื่นแสดงให้เห็นว่าตัวเหนือกว่า
ยกเมฆ
เดาเอา, นึกคาดเอาเอง, กุเรื่องขึ้น
ยกหางตัวเอง
ยกตนเองว่าดีว่าเก่ง
รวบหัวรวบหาง
รวบรัดให้สั้น, ทำให้เสร็จโดยเร็วฉวยโอกาสเมื่อมีช่องทาง
รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา
ใฝ่ดีจะมีความสุขความเจริญ ใฝ่ชั่วจะได้รับความลำบาก
10
ลมเพลมพัด
อาการที่เจ็บป่วยโดยไม่รู้สาเหตุมักเข้าใจว่าถูกกระทำ
ลิงหลอกเจ้า
ล้อหลอกผู้ใหญ่เวลาผู้ใหญ่เผลอ
วันพระไม่ได้มีหนเดียว
วันหน้ายังมีโอกาสอีก (มักใช้พูดเป็นเชิงอาฆาต)
วัวลืมตีน
คนที่ได้ดีแล้วลืมฐานะเดิมของตน
ศิษย์คิดล้างครู
ศิษย์เนรคุณที่มุ่งคิดทำลายล้างครูบาอาจารย์
ศิษย์มีครู
คนเก่งที่มีครู
สองจิตสองใจ
ลังเล, ตัดสินใจไม่ได้, เช่น จะไม่เชียงใหม่ดีหรือไม่ไปดี ยังสองจิตสองใจอยู่
สิ้นประตู
ไม่มีทาง
หนอนหนังสือ
คนที่ชอบหมกมุ่นอยู่กับการอ่านหนังสือ
หมากัดไม่เห่า
คนที่ต่อสู้หรือตอบโต้โดยไม่เตือนล่วงหน้า
11
หมูในอวย
สิ่งที่อยู่ในกำมือ
หวานนอกขมใน
พูด ทำ หรือแสดงให้เห็นว่าดีแต่ภายนอก แต่ในใจกลับตรงข้าม
หอกข้างแคร่
คนที่ใกล้ชิดที่อาจคิดร้ายขึ้นมาเมื่อไรก็ได้ มักใช้แก่
ลูกเลี้ยงที่ติดมากับพ่อหรือแม่, ศัตรูที่อยู่ข้างตัว
อมพระมาพูด
ใช้ในการพูดโดยอ้างพระหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์มาประกอบเป็นพยาน มักใช้ในความปฏิเสธ
เช่น ต่อให้อมพระมาพูดก็ไม่เชื่อ
นกน้อยทำรังแต่พอตัว
หมายถึง เป็นผู้น้อยทำอะไรต้องดูให้พอสมควรกับฐานะของตน เช่น มีเงินไม่มากนัก ก็
สร้างบ้านพอประมาณมิใช่สร้างใหญ่โตเพิ่มภาระหนี้สินให้ครอบครัว
ตีงูให้กากิน
หมายถึง ลงทุนลงแรงทำสิ่งที่ไม่เป็นคุณแก่ตน มีแต่จะเป็นโทษแล้วยังกลับไปเป็น
ประโยชน์แก่ผู้อื่นอีก เช่น ตีงูให้ตายแต่ไม่ได้นำงูมาเป็นอาหารกลับโยนงูให้กากิน
ขมิ้นกับปูน
หมายถึง คนสองคนที่ไม่ถูกกัน อยู่ใกล้กันเมื่อไรก็ต้องทะเลาะวิวาทกันเมื่อนั้น
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก
หมายถึง คนที่มีอำนาจราชศักดิ์ หรือเป็นใหญ่เป็นโตก็ย่อมข่มคนที่เป็นผู้น้อยหรือผู้น้อย
เหมือนกับคนที่มีกำลังมากย่อมมีภาษีเหนือกว่าคนอ่อนแอ
12
ฆ่าช้างเอางา
หมายถึง การทำลายสิ่งที่ใหญ่โตลงทุนลงแรงไปมาก เพื่อให้ได้ของสำคัญเพียง
เล็กน้อย โดยไม่คำนึงว่าการกระทำนั้นจะสมควรหรือไม่ขอให้ได้สิ่งที่ต้องการ
วัดรอยเท้า
หมายถึง มุ่งจะโต้ตอบ มุ่งแก้แค้น มุ่งอาฆาต เป็นสำนวนที่ใช้กับลูกที่คิดจะสู้พ่อ หรือ
ใช้กับผู้น้อย คิดจะหักล้างผู้ใหญ่ที่เคยบังคับบัญชาตนมาก็ได้
ม้าดีดกระโหลก
หมายถึง กริยาท่าทางผลุบผลับกระโดกกระเดกลุกลน มักใช้ว่าผู้หญิงที่ไม่เรียบร้อย จะลุก
จะนั่งจะเดินเตะนั่นโดนนี่ กระทบโน่นไปรอบข้าง
จับปูใส่กระด้ง
หมายถึง การเปรียบเทียบกับเด็กๆที่ซุกซน ไม่ยอมอยู่นิ่งผู้ใหญ่ต้องคอยควบคุมดูแล
ตลอดเวลา เพื่อให้เด็กอยู่ในระเบียบ
เป่าปี่ให้ควายฟัง
หมายถึง การพูดจาแนะนำสั่งสอนให้คนโง่เง่าฟัง เพื่อหวังให้เกิดประโยชน์แก่ตัวเขาเอง
แต่กลับไม่ได้ประโยชน์อะไรเลย เพราะคนโง่ฟังไม่รู้เรื่องเหมือนกับคนเป่าปี่ให้ควายฟัง
ควายฟังไม่รู้เรื่อง
ขนทรายเข้าวัด
หมายถึง การทำประโยชน์ให้ส่วนรวม โดยการกระทำอย่างไรอย่างหนึ่งแม้ไป
กระทบกระเทือนให้ผู้อื่นเสียประโยชน์ ก็ถือว่ายกให้กับส่วนรวมไม่ต้องมีอะไรมาชดเชยก็ได้
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด
หมายถึง คนที่ทำความผิดอย่างร้ายแรง ย่อมไม่สามารถปกปิดความผิดของตนได้ หรือ
พยายามหาหลักฐานมากลบเกลื่อน แต่ไม่สามารถปกปิดความผิดนั้นได้
13
ตักบาตรถามพระ
หมายถึง จะให้อะไรสักอย่างหนึ่งแก่ผู้อื่น ในเมื่อผู้นั้นเต็มใจรับอยู่แล้ว ไม่ต้องถามว่าจะ
เอาหรือไม่เอา เมื่อจะให้ก็ให้ทีเดียว เหมือนกับถวายอาหารพระ พระท่านจะรับของทุกอย่าง
ไม่มีการปฏิเสธ
ยืนกระต่ายขาเดียว
หมายถึง การพูดยืนยันคำเดียวไม่แปรผันหรือเปลี่ยนแปลงไป เช่น เขาไม่ได้ลักเงินไป
จริงๆถามเขาตั้งร้อยครั้งเขาก็ยืนยันว่าไม่ได้อาไปจริง
วัวแก่อยากกินหญ้าอ่อน
หมายถึง ชายแก่ที่มีเมียสาวคราวลูกหลาน มักใช้เป็นคำเปรียบเปรย เมื่อเห็นคนที่มีอายุ
มากไปจีบเด็กรุ่นลูกหลานหวังจะได้มาเป็นเมีย
สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ
หมายถึง สอนคนที่มีสันดานไม่ดีอยู่แล้ว ให้มีความเฉลียวฉลาดมากยิ่งขึ้น แล้วก็
ก่อให้เกิดเรื่องร้ายขึ้นมาภายหลัง
วัวหายล้อมคอก
หมายถึง เกิดเรื่องเสียหายขึ้นแล้ว จึงคิดหาหนทางป้องกัน เหมือนมีสมบัติไม่เก็บรักษา
ให้ดี พอสมบัติหายไปแล้วจึงหาทางสร้างที่เก็บสมบัติ
ตาบอดได้แว่น
หมายถึง ได้รับสิ่งของที่มีคนเขาให้มา แต่ตัวเองไม่มีปัญญาจะใช้ เช่น มีคนให้พัดลมมา
แต่ที่บ้านไม่มีไฟฟ้าเป็นต้น
ปลากระดี่ได้น้ำ
หมายถึง การแสดงอาการดีใจจนออกหน้าดูแล้วเกินงาม ส่วนใหญ่แล้วจะว่าผู้หญิงที่
แสดงอาการดีใจ และท่าทางไม่เรียบร้อย
14
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
หมายถึง การจัดทำสิ่งใดที่เป็นการโกลาหลโดยใช่เหตุ หรือธุระที่ทำนั้นเป็นสิ่งเล็กน้อย
ไม่น่าจะต้องลงทุนหรือเตรียมการใหญ่โตเกินต้องการ เหมือนคนลงทุนมากได้
ผลตอบแทนน้อย
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ
หมายถึง ไม่ช่วยทำงานแล้วเกะกะขัดขวาง ทำให้งานเดินไปไม่สะดวก เหมือนกับคนที่นั่งไป
ในเรือไม่ช่วยทำงาน แต่ยังไปเอาเท้าไปราน้ำให้เรือแล่นช้า
วัดรอยเท้า
หมายถึง มุ่งจะโต้ตอบ มุ่งแก้แค้น มุ่งอาฆาต เป็นสำนวนที่ใช้กับลูกที่คิดจะสู้ลูก หรือ
ใช้กับผู้น้อย คิดจะหักล้างผู้ใหญ่ที่เคยบังคับบัญชาตนมาก็ได้
หนีเสือปะจระเข้
หมายถึง คนที่มีความทุกข์กำลังจะได้รับอันตราย ไปขอความช่วยเหลือจากบุคคลอื่น
แต่กลับไปพบความทุกข์อันตรายอีก จากบุคคลที่ไปขอพึ่งพิง
กระต่ายตื่นตูม
หมายถึง การตกใจเกินกว่าเหตุ เมื่อมีเหตุอะไรเกิดขึ้น ยังไม่ทันพิจารณาให้ถี่ถ้วนก็ตกใจไป
ก่อนแล้ว เหมือนกับนิทานเรื่องกระต่ายตื่นตูม
จับปลาสองมือ
หมายถึง ต้องการตำหนิชายหรือหญิงที่ใจไม่แน่นอน เช่น รักคนสองคนในเวลา
เดียวกัน ดีไม่ดีคนรักอาจหลุดมือไปทั้งสองคนเลยก็ได้
ไข่ในหิน
หมายถึง สิ่งต่างๆ หรือสิ่งใด ที่มีลักษณะเปราะมอมบางอ่อนแอ ต้องทะนุถนอมเป็น
พิเศษ ไม่ให้ได้รับอันตรายหรือเกิดการเสียหายได้
15
ดินพอกหางหมู
หมายถึง การปล่อยงานคั่งค้างอยู่เรื่อยๆ เพราะมัวแต่ผัดวันประกันพุ่ง ในไม่ช้างานที่คั่ง
ค้างนั้นจะพอกพูลมากขึ้นทุกที จนเป็นภาระที่หน้าเบื่อหน่ายภายหลัง
คางคกขึ้นวอ
หมายถึง การประชกประชันหรือเสียดสีเมื่อปรากฏว่าบุคคลใด บุคคลหนึ่งซึ่งขาดลักษณะ
เหมาะสมได้รับการยกย่อง จนเกินฐานะและพื้นเพเดิม
เอาเป็ดไปขันประชันไก่
หมายถึง การเอาของที่ไม่ดี ไม่มีค่ามาแทนของดีของมีค่า เช่น นำทองแดงหัวพลอยไป
แทน แหวนทองคำ ฝังเพชร เป็นต้น
